Instytucja PAN

Nestor polskiej polityki społecznej i współtwórca akademickiej nauki o polityce społecznej w Polsce.

Wybitny dydaktyk, ceniony przez środowisko naukowe. Wychowawca wielu pokoleń studentów SGPiS (obecnie SGH) i UW. Mentor i promotor dziesiątków doktorantów. Opiekun licznych karier naukowych. Autor lub współautor około 600 pozycji naukowych, wypromował blisko 400 prac magisterskich, 100 prac licencjackich i 43 prace doktorskie. Wszystko to w ciągu przeszło sześciu dekad pracy akademickiej. Współtwórca i pierwszy dziekan Wydziału Ekonomiczno-Społecznego SGH.

Założyciel i pierwszy dyrektor Instytutu Polityki Społecznej na Uniwersytecie Warszawskim.

Negocjator umowy społecznej z 1980 r. zawartej między NSZZ Solidarność i ówczesnym rządem PRL.

W latach 1981-82 był ministrem pracy, płac i spraw socjalnych. Uczestniczył w obradach Okrągłego Stołu po stronie rządowej, w podzespole do spraw stowarzyszeń i samorządu terytorialnego oraz w zespole do spraw gospodarki i polityki społecznej.

W latach 1984-88 dyrektor Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych.

W latach 1987-89 był członkiem Zespołu Doradców Sejmowych, uczestnicząc w tym czasie w pracach Rządowej Komisji Reformy Gospodarczej, przygotowującej złożenia reformy systemowej w Polsce.
W latach 1975-1999 pełnił funkcję redaktora naczelnego miesięcznika „Polityka Społeczna” – czołowego pisma naukowego dotyczącego zagadnień społecznych.
Współzałożyciel i honorowy przewodniczący Komitetu Nauk o Pracy i Polityce Społecznej PAN.

Zawsze niezwykle merytoryczny i otwarty na dyskusję. Bardzo troszczył się o zachowanie etycznych standardów w nauce. Dobry, życzliwy Człowiek oddany w swojej pracy i życiu idei sprawiedliwości społecznej i tolerancji.

Biografia

Profesor Antoni Rajkiewicz urodził się 11 czerwca 1922 r. w Drużbicach, w zasłużonej dla spraw polskiej oświaty rodzinie nauczycielskiej. Kształcił się w Piotrkowie Trybunalskim oraz Warszawie. Przerwaną wy-buchem wojny edukację kontynuował w ramach tajnego nauczania, zdając maturę i uzyskując świadectwo dojrzałości w 1941 r. W czasie pobytu w Warszawie współorganizował pomoc dla ludności żydowskiej, uczestniczył w akcjach konspiracyjnych, zarabiał na życie m.in. jako tragarz na Dworcu Głównym. Po powrocie z Warszawy pracował jako pisarz w majątkach rolnych koło Piotrkowa Trybunalskiego. W październiku 1942 r. został przewieziony do pracy przymusowej w kamieniołomach koło Kielc, a następnie pracował jako robotnik rolny w okolicznych majątkach ziemskich. W marcu 1944 r., po śmierci matki, powrócił do domu rodzinnego w Przygłowie, przejmując opiekę nad młodszym rodzeństwem i schorowanym ojcem. Równocześnie podjął pracę w Polskim Komitecie Opiekuńczym w Piotrkowie Trybunalskim. We wrześniu 1944 r. został pojmany w Kielcach przez gestapo. Szczęśliwie jednak uciekł z transportu i po powrocie do Piotrkowa organizował pomoc dla uchodźców z Warszawy.

W kwietniu 1945 r. rozpoczął studia na Wydziale Nauk Społecznych (przekształconym następnie w Wydział Prawno-Ekonomiczny) Uniwersytetu Łódzkiego. W trakcie studiów był praktykantem-stypendystą Narodowego Banku Polskiego, pełnił funkcję prezesa Bratniej Pomocy Studentów, reprezentując społeczność studencką w Senacie Uniwersytetu Łódzkiego, którym kierował w tym czasie rektor prof. Tadeusz Kotarbiński. W 1947 r. został asystentem-wolontariuszem, a następnie młodszym asystentem w zakresie spółdzielczości i ubezpieczeń. Po ukończeniu studiów w Uniwersytecie Łódzkim (w czerwcu 1948 r.) otrzymał etat starszego asystenta w łódzkim oddziale Szkoły Głównej Handlowej. Równocześnie pracował jako adiunkt w uniwersyteckim Studium Wiedzy o Polsce i Świecie Współczesnym. W tym czasie m.in. organizował na terenie Łodzi badania, kierowane przez prof. Wacława Szuberta, nad społeczną rolą rent ubezpieczeniowych.

W 1950 r., po zamknięciu przez władze katedr nauk społecznych (m.in. polityki społecznej), przeszedł do katedry planowania gospodarki narodowej Uniwersytetu Łódzkiego, a w następnym roku rozpoczął studia aspiranckie w Szkole Głównej Planowania i Statystyki w Warszawie. Pracę doktorską (wówczas kandydacką), zatytułowaną „Planowa gospodarka siłą roboczą”, obronił 7 czerwca 1954 r. - była to pierwsza publiczna obrona w SGPiS. W tym samym roku otrzymał etat zastępcy profesora w tej uczelni, podejmując badania nad budżetem czasu i warunkami życia nauczycieli.

Będąc już wybitnym specjalistą w dziedzinie rynku pracy i demografii, w latach 1955-1956 Antoni Rajkiewicz pracował jako doradca w Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego, a na początku 1957 r. został członkiem Rady Ekonomicznej, działającej pod przewodnictwem prof. Oskara Langego. W tym samym roku, po reaktywowaniu Instytutu Gospodarstwa Społecznego, podjął w nim pracę jako kierownik Zakładu Problemów Zatrudnienia, organizując badania nad lokalnymi ośrodkami bezrobocia w Kole, Zamościu, Tomaszowie Mazowieckim, Lidzbarku Warmińskim, Świdwinie i Przemyślu, a także badania nad przebiegiem konkursów na stanowiska kierownicze.
W latach 1959-1960 Profesor Antoni Rajkiewicz przebywał jako stypendysta Fundacji Forda w Sozialforschungsstelle Dortmund i Uniwersytecie w Tybindze oraz Międzynarodowej Organizacji Pacy w Genewie, gdzie zapoznawał się z problemami współczesnej polityki społecznej oraz zmianami w strukturze zatrudnienia. Po powrocie do kraju uczestniczył w programie badań Instytutu Gospodarstwa Społecznego i Komitetu Badań Rejonów Uprzemysławianych Polskiej Akademii Nauk, organizując je na terenie Płocka i Puław.
W marcu 1962 r. zdał kolokwium habilitacyjne na Wydziale Ekonomiki Produkcji SGPiS na podstawie rozprawy „Dynamika i struktura zatrudnienia w Polsce”, uzyskując stopień naukowy docenta (doktora habilitowanego). W SGPiS pełnił kolejno funkcje: wicedyrektora IGS, prodziekana oraz kierownika Katedry Polityki Społecznej. W 1968 r. zorganizował Wydział Ekonomiczno-Społeczny i był jego dziekanem do 1969 r.

W tym czasie kształtowały się też ścisłe związki Profesora z Uniwersytetem Warszawskim, zainicjowane rozpoczęciem w 1968 r. zajęć dydaktycznych z polityki społecznej. W końcu 1969 r. przeniósł się z SGPiS na Wydział Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego. Od tego momentu Profesor Antoni Rajkiewicz trwale związał swą karierę naukową z Uniwersytetem Warszawskim. W Instytucie Nauk Politycznych zorganizował Zakład Polityki Społecznej, który przekształcił się następnie w Katedrę, a później w samodzielny Instytut Polityki Społecznej na Wydziale Dziennikarstwa i Nauk Politycznych. W rozwoju dydaktyki polityki społecznej w Uniwersytecie Warszawskim Profesor Rajkiewicz odegrał rolę najważniejszą z możliwych, przede wszystkim jako organizator Instytutu Polityki Społecznej, którego był dyrektorem od momentu powstania do 1981 r., a także jako nauczyciel i wychowawca wielu pokoleń polityków społecznych.

Z pracą w Uniwersytecie Warszawskim wiąże się również osobisty rozwój naukowy Profesora Rajkiewicza. W 1969 r. został profesorem nadzwyczajnym, a w 1978 r. - profesorem zwyczajnym. Utrwaliła się również jego pozycja najwybitniejszego przedstawiciela nauki o polityce społecznej w Polsce, uczonego, którego prace wyznaczają rozwój tej dyscypliny naukowej.

Zainteresowania badawcze Profesora Antoniego Rajkiewicza obejmują większość zagadnień polityki społecznej. Do ukształtowanych wcześniej, takich jak budżet czasu nauczycieli, bezrobocie lokalne, zmiany społeczne w rejonach uprzemysłowionych, zmiany w strukturze zawodowej oraz procesy demograficzne, poczynając od lat 70. XX wieku doszły nowe - związane z losami absolwentów, zagrożeniami społecznymi i migracjami zarobkowymi. M.in. w latach 1997-2000 kierował ważnymi projektami badawczymi: „Zewnętrzne migracje zarobkowe we współczesnej Polsce - skala i struktura transferów materialnych” (na zlecenie KBN) oraz „Zatrudnienie cudzoziemców w Polsce - ze szczególnym uwzględnieniem szarej strefy” (na zlecenie Krajowego Urzędu Pracy). 

Profesor Antoni Rajkiewicz należy do nielicznego grona tych wielkich uczonych, których dorobek naukowy w połączeniu z działalnością pozaakademicką wywierał znaczący wpływ na przemiany rzeczywistości społecznej. Jego aktywność na różnych polach naukowych i społecznych poza Uczelnią jest imponująca.

W 1954 r. został wybrany na sekretarza Zarządu Głównego Związku Nauczycielstwa Polskiego (pełnił tę funkcję społecznie), a w 1957 r. Zjazd Krajowy powierzył mu funkcję wiceprezesa ZG ZNP. W latach 1953-1980 był członkiem redakcji „Życia Szkoły Wyższej”. Wiedza w zakresie funkcjonowania systemu edukacji sprawiła, że w latach 1971-73 był członkiem Prezydium Komitetu Ekspertów ds. Reformy Oświaty, działającego pod przewodnictwem prof. Jana Szczepańskiego.

W 1962 r. był współorganizatorem Instytutu Pracy, przemianowanego w 1972 r. w Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, którego dyrektorem był w latach 1984-1988. W latach 1975-1999 pełnił funkcję redaktora naczelnego miesięcznika „Polityka Społeczna”.

Poczynając od lat 1960. Profesor Rajkiewicz był członkiem wielu rad naukowych i zespołów doradczych. M.in. od 1969 r. działał w Towarzystwie Naukowym Płockim, gdzie przez 30 lat prowadził społecznie seminarium doktoranckie. Z jego inicjatywy w Płocku odbyło się 10 konferencji naukowych poświęconych wybranym zagadnieniom polityki społecznej. W latach 1969-74 przewodniczył Radzie Ośrodka Badań Spółdzielczości, w latach 1973-1976 - Radzie Naukowej Instytutu Badań nad Młodzieżą (którego był współorganizatorem), a w latach 1973-1980 - Radzie Naukowej Ośrodka Badań Naukowych w Białymstoku. Poczynając od lat 1970. był wielokrotnie wybierany do władz i Rady Naukowej Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego. Działał również w wielu stowarzyszeniach, m.in. Towarzystwie Wolnej Wszechnicy Polskiej, Towarzystwie Walki z Kalectwem oraz Towarzystwie „Abstynencja”.

Na szczególne podkreślenie zasługuje ponad pięćdziesięcioletnia aktywność Profesora Antoniego Rajkiewicza w Polskiej Akademii Nauk, związana z członkostwem w wielu komitetach naukowych, m.in. w: działającym pod przewodnictwem prof. Michała Kaleckiego Komitecie Badań nad Zagadnieniami Społecznymi Polski Ludowej (1959-1969), Komitecie Badań Rejonów Uprzemysławianych, Komitecie Nauk Ekonomicznych, Komitecie Nauk Demograficznych oraz Komitecie „Polska 2000”. W ramach tego ostatniego Komitetu prowadził rozległe badania nad zagrożeniami społecznymi. Był również współorganizatorem Komitetu PAN Nauk o Pracy i Polityce Społecznej, a później jego przewodniczącym i honorowym przewodniczącym. W latach 1986-1995 był z wyboru członkiem Centralnej Komisji Kwalifikacyjnej, w latach 1997-2000 - członkiem Komitetu Badań Naukowych, z kolei w latach 1995-2000 znajdował się w składzie Rady Statystyki przy Radzie Ministrów.

Lata 1970. i 1980. to również okres szczególnej aktywności i znaczących osiągnięć Profesora Rajkiewicza w pracy w instytucjach państwowych. W latach 1972-1974 był dyrektorem Zespołu Planowania Społecznego w Komisji Planowania przy Radzie Ministrów. W 1974 r. został członkiem Rządowej Komisji Ludnościowej, w tym samym roku był delegatem Polski na Światowym Kongresie Ludnościowym w Bukareszcie. W następnym roku został członkiem Rady ds. Rodziny, w której składzie pozostawał do 1986 r. W latach 1976-1980 brał udział w zespole doradców naukowych I Sekretarza KC PZPR. W sierpniu 1980 r. w Gdańsku  uczestniczył w przygotowaniu tzw. Porozumienia Sierpniowego. Od lipca 1981 r. do października 1982 r. był ministrem pracy, płac i spraw socjalnych, przyczyniając się m.in. do wprowadzenia płatnych urlopów wychowawczych dla matek. W latach 1982-89 był członkiem Konsultacyjnej Rady Gospodarczej, której przewodniczył prof. Czesław Bobrowski, zaś w latach 1986-1989 - członkiem Rady Konsultacyjnej przy Przewodniczącym Rady Państwa. W 1989 r. brał udział w pracach Okrągłego Stołu jako ekspert strony rządowej. W latach 1982-1991 był członkiem Kolegium Najwyższej Izby Kontroli, a w latach 1987-89 - członkiem Zespołu Doradców Sejmowych, uczestnicząc w tym czasie w pracach Rządowej Komisji Reformy Gospodarczej.

W 1992 r. Profesor Rajkiewicz przeszedł na emeryturę, zachowując jednak kontakt ze środowiskiem naukowym, uczestnicząc aktywnie w wielu konferencjach, seminariach, zjazdach i prowadząc seminaria doktoranckie na UW.

Profesor pełni również funkcję przewodniczącego Rady Naukowej Ośrodka Badań nad Migracjami UW, jest honorowym przewodniczącym Komitetu Nauk o Pracy i Polityki Społecznej PAN, członkiem honorowym Towarzystwa Naukowego Płockiego, a także członkiem Komitetu PAN „Polska 2000 Plus”, Rządowej Rady Ludnościowej oraz Polskiego Towarzystwa Polityki Społecznej. Przez wiele lat był także członkiem Rady Naukowej Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego, a do 2011 r. - członkiem Statystycznej Rady Naukowej przy GUS.

Za działalność naukową i pozaakademicką Profesor Rajkiewicz był wielokrotnie wyróżniany cennymi nagrodami i odznaczeniami. M.in. w 1995 r. otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu w Helsinkach, w 1999 r. - nagrodę za kierowanie redakcją miesięcznika „Polityka Społeczna” oraz medal im. Wacława Szuberta przyznany przez Komitet Nauk o Pracy i Polityce Społecznej PAN, w 2000 r. - odznaczenie honorowe Miasta Płocka oraz w 2001 r. - nagrodę Wydziału Dziennikarstwa i Nauk Politycznych im. Franciszka Ryszki. Wśród odznaczeń państwowych należy wymienić przede wszystkim Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski z Gwiazdą, otrzymany w 1997 r.

Jego śmierć jest nieodżałowaną stratą dla polskiej nauki i polityki społecznej.