UWAGA! Odwiedzasz archiwalną stronę, która wkrótce przestanie działać. Zapraszamy do nowego serwisu pan.pl.

Laureaci Nagród Naukowych Wydziału III Nauk Ścisłych i Nauk o Ziemi PAN

Przedstawiamy listę laureatów Nagród Naukowych Wydziału III Nauk Ścisłych i Nauk o Ziemi PAN.

Prof. dr hab. Grzegorz Pietrzyński laureat Nagrody im. Marii Skłodowskiej-Cuire w dziedzinie fizyki – Profesor, Centrum Astronomiczne im. Mikołaja Kopernika PAN w Warszawie.

Prof. Pietrzyńskiego wraz z zespołem na łamach prestiżowego pisma Nature opublikowali  pomiar odległości do Wielkiego Obłoku Magellana (WOM) z bezprecedensową dokładnością około 1%. Jest to najdokładniejszy z dotychczasowych pomiarów odległości do jakiejkolwiek galaktyki. Taka dokładność była zawsze marzeniem astronomów. WOM odgrywa kluczową rolę w astronomii jako unikatowe laboratorium do badań wielu rożnych obiektów i procesów fizycznych. Dlatego precyzyjny pomiar jego odległości jest ogromnie ważny dla bardzo wielu dziedzin współczesnej astronomii. W szczególności pomiar ten już stał się solidną podstawą wyznaczenia słynnej stałej Hubble’a z dokładnością do 1.9% i potwierdził konieczność weryfikacji współczesnych modeli kosmologicznych.

Aby dokonać tego pomiaru prof. Pietrzyński posłużył się metodą opartą na układach zaćmieniowych, nazywaną obecnie polską linijką kosmiczną. Ta geometryczna metoda pozwala mierzyć odległości do pojedynczych układów zaćmieniowych w promieniu około 1 Mpc z dokładnością rzędu 1%. Warto zaznaczyć, że pomiary geometryczne odległości wykonane do tej pory ograniczały się do pobliskich obiektów (nawet oczekiwana finalna dokładność satelity Gaia ma być  lepsza niż  1% tylko dla odległości mniejszych od 1 kpc). Metoda prof. Pietrzyńskiego już teraz oferuje taką dokładność dla odległości tysiąc razy większych. W niedalekiej przyszłości w dobie ogromnych teleskopów nowej generacji (n.p. 40-m. E-ELT) będzie ją można zastosować do wyznaczania jeszcze większych odległości.

 

Dr inż. Daniel Prochowicz laureat nagrody naukowej im. Włodzimierza Kołosa w dziedzinie chemii – Adiunkt, Instytut Chemii Fizycznej PAN w Warszawie.

Hybrydowe perowskity halogenkowe wzbudzają obecnie ogromne zainteresowanie jako materiały doskonale absorbujące światło do zastosowań w fotowoltaice (z ang. perovskite solar cells). Związki te wykazują unikalne właściwości fizykochemiczne, tj. odpowiednią przerwę energetyczną, wysokie współczynniki absorpcji oraz długie czasy życia nośników ładunków. Właściwości te oraz łatwość modyfikacji struktury krystalicznej perowskitu sprawiło, że ogniwa perowskitowe mogą rywalizować z tradycyjnymi krzemowymi ogniwami słonecznymi - w ciągu zaledwie kilku lat ich wydajność wzrosła z 3,8% do ponad 25%.Badania prowadzone przez dr hab. inż. Daniela Prochowicza koncentrują się na zastosowaniu mechanochemicznych metod tj. przy użyciu siły mechanicznej i bez udziału rozpuszczalnika do otrzymywania hybrydowych perowskitów halogenkowych jako komponentów do produkcji ogniw słonecznych. Ponadto, dr hab. inż. Prochowicz rozwija metody wytwarzania krystalicznych filmów perowskitowych charakteryzujących się niską gęstością defektów na powierzchni kryształów, które otwierają nowe perspektywy i możliwości do optymalizowania budowy wydajnych i stabilnych perowskitowych ogniw słonecznych. Przedstawione do Nagrody osiągnięcie zostało udokumentowane w formie cyklu 11 prac naukowych opublikowanych w latach 2017-2019 w prestiżowych czasopismach chemicznych

Dr inż. Mateusz Borkowski laureat nagrody naukowej im. Stefana Pieńkowskiego w dziedzinie fizyki – Adiunkt Uniwersytet im. Mikołaja Kopernika w Toruniu.

Osiągnięcie dr inż. Mateusza Borkowskiego łączy dwie intensywnie rozwijające się gałęzie fizyki atomowej: zegary optyczne i ultrazimne molekuły. Zegary optyczne, przy dokładności względnej sięgającej 10-18, to najczulsze narzędzia badawcze znane ludzkości. Oprócz zastosowania jako podstawy czasu pozwalają one na badanie fundamentów fizyki: testowanie teorii względności, czy poszukiwanie Ciemnej Materii. Spektroskopia ultrazimnych molekuł złożonych z atomów wykorzystywanych w zegarach optycznych również teoretycznie pozwalałaby na wgląd w subtelne zjawiska: np. na poszukiwanie zmienności czasowej stosunku masy protonu do elektronu, czy tzw. „piątej siły”. Wymagałoby to jednakże porównywalnej z zegarami atomowymi dokładności pomiarów. W swojej pracy, opublikowanej w prestiżowym Physical Review Letters  [M. Borkowski, „Optical Lattice Clocks with Weakly Bound Molecules”, Phys. Rev. Lett. 120, 083202 (2018)], dr Borkowski pokazał, że możliwe jest przeprowadzenie takiego eksperymentu z wykorzystaniem wytworzonych techniką a-STIRAP w izolatorze Motta cząsteczek Yb2 poprzez wykorzystanie magnetycznie indukowanych molekularnych przejść zegarowych. Następnie wyznaczył przybliżone położenia i siły niektórych linii zegarowych, co umożliwi ich odnalezienie w eksperymencie. Wyniki te, uniwersalne dla cząsteczek złożonych z atomów wykorzystywanych w zegarach optycznych: Yb, Sr, Hg, w przyszłości pozwolą na spektroskopię molekularną na poziomie dokładności porównywalnym z zegarami optycznymi, a w dłuższej perspektywie - poszukiwanie nowej fizyki na niedostępnym dotychczas poziomie czułości.\

Dr Katarzyna Grzelak laureatka nagrody naukowej im. Maurycego Piusa Rudzkiego w dziedzinie nauk o Ziemi – Adiunkt, Instytut Oceanologii PAN w Sopocie.

Nagrodzone badania miały na celu scharakteryzowanie środowisk podlegających różnej skali i rodzajom zaburzeń, zarówno naturalnych jak i antropogenicznych, przy wykorzystaniu organizmów meiofauny - tj. małych (<500 µm) bezkręgowców żyjących na powierzchni osadu lub w przestrzeniach interstycjalnych - jako naturalnych wskaźników biologicznych. Prowadzone prace odpowiadają na pytanie czy stan i kondycja rejonów będących pod presją zaburzeń naturalnych lub antropogenicznych jest odzwierciedlana w charakterystykach zgrupowań żyjących w danym środowisku organizmów i w konsekwencji, czy organizmy te mogą być narzędziem w ocenie stanu środowiska morskiego. Zakres badanych zjawisk obejmował m.in. zjawiska związane z postępującymi zmianami klimatu w Arktyce, naturalne zaburzenia środowiska wynikające z wypływów wód gruntowych do strefy brzegowej czy efekty antropopresji w głębokowodnej strefie Morza Bałtyckiego. Istotą nagrodzonego osiągnięcia naukowego było wykazanie, że organizmy meiofauny, w tym szczególnie grupy Nematoda i Kinorhyncha, są istotnym narzędziem w ekologicznej ocenie skrajnie zaburzonych, czy ekstremalnych środowisk. Rozpiętość stref klimatycznych, zakres głębokości i rodzaje typów osadów uwzględnione w prowadzonych pracach wskazują, że organizmy te mogą być wykorzystywane w badaniach o bardzo szerokiej tematyce, uwzględniających różnorodne czynniki środowiskowe i rodzaje zaburzeń.