Laureaci nagród naukowych Wydziału III Polskiej Akademii Nauk
Zapraszamy do zapoznania się z listą laureatów nagród naukowych Wydziału III Polskiej Akademii Nauk
Prof. dr hab. Elżbieta Richter – Wąs
Profesor zwyczajny, Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie.
Laureatka Nagrody Naukowej im. Marii Skłodowskiej – Curie w dziedzinie fizyki za istotny wkład w odkrycie cząstki Higgsa i badanie jej własności w ramach eksperymentu ATLAS w CERN.
Kierunkiem badań naukowych pani Elżbiety Richter-Wąs jest fenomenologia zderzeń elektron-pozytron i proton-proton przy wysokich energiach. Zajmowała się zarówno rachunkami analitycznymi w perturbacyjnej QED i QCD, jak i ich numerycznymi aplikacjami doprowadzającymi do konkretnych przewidywań fenomenologicznych. Od początku lat 90-tych, jej zainteresowania coraz bardziej kierowały się w stronę fizyki eksperymentalnej; przede wszystkim w stronę programu poszukiwania cząstki Higgsa, co stało się podstawowym nurtem działalności w ciągu kolejnych ponad 20-stu lat. Od 1993 roku prof. E. Richter-Wąs uczestniczy w eksperymencie ATLAS na akceleratorze LHC zlokalizowanym w laboratorium CERN w Genewie. W latach 1993-2009 pracuje nad wszystkimi etapami jego przygotowania i uruchomienia, a obecnie - od 2010 roku - również nad analizą danych eksperymentalnych. Prof. E. Richter-Wąs Uczestniczyła w przygotowywaniu strategii poszukiwania cząstki Higgsa w eksperymentach LHC, począwszy od niezbędnych programów Monte Carlo do symulacji spodziewanych procesów fizycznych i symulacji odpowiedzi detektora do opracowywania końcowych wyników analiz oraz weryfikacje ich poprawności. W latach 1995-2003 koordynowała grupę w eksperymencie ATLAS zajmującą się opracowywaniem strategii poszukiwania cząstki Higgsa a następnie uczestniczyła w końcowych fazach przygotowania i uruchamiania eksperymentu i pierwszych analizach danych eksperymentalnych. Równolegle z działalnością w ramach eksperymentu ATLAS prof. E. Richter-Was kontynuowała również pionierskie prace we współpracy z grupami teoretycznymi, dotyczące możliwości badania własności cząstki Higgsa, również z uwzględnieniem zaawansowanych metod analizy komputerowej, takich jak uczenie maszynowe. Odkrycie w 2012 roku cząstki Higgsa przez eksperymenty ATLAS i CMS na akceleratorze LHC, a następnie badanie jej własności, nadało blasku jej pracy. Rozwijane przez szereg lat strategie analiz eksperymentalnych oraz program Monte Carlo zostały z sukcesem wykorzystane.
Dr Piotr Wcisło
Adiunkt Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.
Laureat Nagrody Naukowej im. Stefana Pieńkowskiego w dziedzinie fizyki za pracę przestawiającą nową metodę poszukiwania ciemnej materii, wykorzystująca optyczne zegary atomowe oraz pierwszy tego typu eksperyment dający ograniczenie na wielkość sprzężenia hipotetycznej ciemnej materii z polami modelu standardowego.
Dr Piotr Wcisło opracował nowatorskie narzędzie badawcze dające realną szansę wykrycia ciemnej materii w postaci defektów topologicznych. Rozwijanie technik eksperymentalnych zorientowanych na wyjście poza model standardowy może pomóc w rozwiązaniu fundamentalnych problemów współczesnej nauki, takich jak struktura ciemnej materii, zmienność stałych fizycznych czy unifikacja teorii grawitacji i modelu standardowego. Wynik ten przełamuje kolejną barierę między ultraprecyzyjną metrologią optyczną a astronomią, otwierając tym samym drogę do obserwacji astronomicznych zupełnie nowego typu. Jest to pierwszy tego typu eksperyment wyznaczający ograniczenie na siłę oddziaływania hipotetycznej ciemnej materii z polami modelu standardowego. Opracowane przez dr. Wcisło podejście daje możliwość łatwego zsynchronizowania obecnie działających optycznych zegarów atomowych w różnych krajach, co umożliwi utworzenie globalnego obserwatorium nasłuchującego obecności defektów topologicznych ciemnej materii. Perspektywa ta spotyka się z ogromnym zainteresowaniem w skali międzynarodowej, a sam wynik został opublikowany na łamach prestiżowego Nature Astronomy [Nat. Astron. 1, 0009 (2016)]. Opisane w pracy badania zostały wykonane w Krajowym Laboratorium FAMO w Instytucie Fizyki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.
Dr hab. Maciej Szaleniec
Profesor nadzwyczajny Instytutu Katalizy i Fizykochemii Powierzchni im. Jerzego Habera PAN w Krakowie.
Laureat Nagrody naukowej im. Włodzimierza Kołosa w dziedzinie chemii za wyjaśnienie mechanizmu katalityczne hydroksylacji węglowodorów przez dehydrogenazę etylobenzenową i enzymy jej podobne (EBDH-like) oraz zastosowanie enzymów w syntezie organicznej.
Istotą osiągniecia jest wyjaśnienie mechanizmu regioselektywnej hydroksylacji węglowodorów alkiloaromatycznych, alkiloheterocyklicznych i sterolowych przez enzymy molibdenowe stanowiące wąską podgrupę tzw. dehydrogenaz DMSO, a w szczególności dehydrogenazy etylobenzenowej (EBDH) z Aromatoleum aromaticum i dehydrogenazy C25 steroidowej (S25DH) ze Sterolibacterium denitrificans oraz opracowanie metody ich zastosowania w praktyce przemysłowej. Grupa tych enzymów została nazwana od prototypowego enzymu (EBDH) i katalizuje szereg reakcji hydroksylacji węglowodorów w warunkach beztlenowych wykorzystując do tego specjalny kofaktor molibdenowy. Mechanizm reakcji hydroksylacji bez udziału molekularnego tlenu jest oryginalny dla biochemii, a jego zrozumienie miało kluczowe znaczenie dla wyjaśnienia szlaków beztlenowej degradacji wielu klas związków organicznych. Badania podstawowe były prowadzone równolegle z pracami wdrożeniowymi, które umożliwiły zespołowi pod kierownictwem dr hab. Macieja Szaleńca prof. IKiFP PAN opracowanie wydajnych sposobów zastosowania enzymów do syntezy chiralnych alkoholi alkiloaromatycznych i alkiloheterocyklicznych (EBDH) lub leków (25-hydroksywitamina D3 – S25DH). Osiągnięcie udokumentowane jest nie tylko 6 publikacjami naukowymi, 2 patentami i krajowymi oraz międzynarodowymi ofertami technologicznymi.
Dr hab. inż. Michał Malinowski
Profesor nadzwyczajny Instytutu Geofizyki PAN w Warszawie
Laureat Nagrody naukowej im. Piusa Rudzkiego w dziedzinie nauk o Ziemi za osiągniecia naukowe koncentrujące się na zastosowaniu metod sejsmicznych do rozpoznania budowy skorupy ziemskiej.
Badania prowadzone przez Laureata koncentrują się na zastosowaniu metod sejsmicznych do rozpoznania budowy skorupy ziemskiej. Badania te obejmują prace metodyczne związane z rozwojem metod obrazowania i przetwarzania sejsmicznego, ukierunkowane na jak dokładniejsze zobrazowanie struktur geologicznych. W swojej pracy naukowej Laureat stara się łączyć badania podstawowe, a także prace o potencjale aplikacyjnym. Do nagrody naukowej im. Maurycego Piusa Rudzkiego zgłoszono cykl 18 prac. Dotyczyły one m.in. wyników pierwszych, nowoczesnych, głębokich sejsmicznych sondowań refleksyjnych w Polsce (projekty POLCRUST oraz PolandSPAN), dzięki którym możliwe stało się obrazowanie skorupy ziemskiej z dużo większą rozdzielczością i wznowienie dyskusji o naturze strefy Teisseyre’a – Tornquista. Do wyróżnionych badań podstawowych zaliczyć należy także te związane z budową strefy subdukcji Nankai w Japonii oraz dotyczące zastosowań sejsmologii w zagadnieniach glacjologicznych (monitoring lodowców w rejonie Svalbardu). Wyróżnione badania aplikacyjne obejmowały m.in. zastosowania sejsmiki w poszukiwaniu surowców – zarówno węglowodorów (w formacjach łupkowych), jak również złóż polimetalicznych. Laureat jest autorem lub współautorem 35 prac z listy JCR, brał udział w 20 projektach (m.in., NCN, NCBR, FNP), w tym w 8 w charakterze kierownika. Aktywnie współpracuje zarówno z jednostkami krajowymi (m.in. Instytut Nauk Geologicznych PAN, Państwowy Instytut Geologiczny) oraz zagranicznymi (m.in. Uniwersytet w Uppsali, Uniwersytet w Helsinkach, kanadyjska służba geologiczna, fińska służba geologiczna). Obecnie pełni funkcję kierownika Zakładu Obrazowania Geofizycznego w IGF PAN, gdzie stara się przekazać swoją wiedzę z dziedziny geofizyki młodym naukowcom.
Dr Karol Palka
Adiunkt w Instytucie Matematycznym PAN.
Laureat Nagrody Naukowej im. Wacława Sierpińskiego w dziedzinie matematyki za uogólnienie teorii modeli niemal minimalnych i jego zastosowanie do dowodu hipotezy Coolidge’a-Nagaty.
Geometria algebraiczna, jeden z centralnych działów matematyki współczesnej, zajmuje się badaniem rozmaitości algebraicznych, czyli przestrzeni będących rozwiązaniami układów równań wielomianowych. Od lat osiemdziesiątych kluczowym narzędziem jest w niej Program Modeli Minimalnych (program Mori). Model minimalny rozmaitości często posiada osobliwości, w których przestrzeń nie wygląda gładko, a ich występowanie utrudnia badania. Dr Palka zajmuje się badaniem rozmaitości algebraicznych otwartych, dla których trzeba dodatkowo kontrolować zachowanie rozmaitości w nieskończoności. Naturalne pytania dotyczące tych rozmaitości stają się często otwartymi problemami. Dla powierzchni otwartych szkoła geometrów japońskich wprowadziła pojęcie modelu „niemal minimalnego”, który nie ma osobliwości i jest bliski modelowi minimalnemu. W ostatnich latach dr Palka znacznie uogólnił to pojęcie i związane z nim rezultaty. Te uogólnienia posłużyły mu do uzyskania przełomowych wyników w geometrii płaskich krzywych zespolonych, w tym do rozwiązania hipotezy Zaidenberga (z 1994) oraz, razem z M. Korasem, hipotezy Coolidge’a-Nagaty z lat sześćdziesiątych. Wprowadzone metody wyjaśniły również geometrię płaskich krzywych ostrzowych i umożliwiły ich klasyfikację.