Skwer im. Profesora Józefa Rotblata w Warszawie
W dniu 31 października 2018 r. Pani Prezydent Miasta Stołecznego Warszawa Hanna Gronkiewicz-Waltz oraz Pani Przewodnicząca Rady Miasta Stołecznego Warszawy Ewa Malinowska-Grupińska nadały skwerowi przy południowo-zachodniej stronie skrzyżowania ulic Nowolipki i Smoczej, nazwę „Skwer im. Józefa Rotblata”.
W miejscu obecnego skweru mieścił się przed I Wojną Światową dom, w którym przyszedł na świat i spędził dzieciństwo późniejszy wybitny fizyk jądrowy, współtwórca broni jądrowej, a także w latach 1949-1970 współtwórca światowego ruchu przeciwko produkcji i rozpowszechnianiu broni atomowej (ruchu Pugwash), laureat Pokojowej Nagrody Nobla (1995) Profesor Józef Rotblat (1908-2005).
Sytuacja finansowa jego rodziny była trudna, ale dzięki swoim cechom charakteru uzyskał wykształcenie w Warszawie, we Wszechnicy Polskiej, utrzymując się z pracy korepetytora lub rzemieślnika. Wykazał się pomysłowością i wytrwałością, dzięki czemu mógł starać się o zdobycie doktoratu na Uniwersytecie Warszawskim. Badania nad emisją cząsteczek z berylu poddawanego napromienianiem przez rad (1935) doprowadziły go do wniosku, że neutron uderzający w jądro atomu nie tylko zmienia kierunek ale traci również energię, co jak wynikało z jego obliczeń prowadzi do uwolnienia znacznych ilości energii. Publikacja tych wyników doprowadziła do zaproszenia J. Rotblata do pracy w zakładzie Jamesa Chedwicka w Liverpoolu. Staż w Anglii rozpoczął w 1938 roku i po wybuchu II Wojny Światowej współpracował blisko z fizykami angielskimi. Wraz z nimi został zaproszony do pracy w ośrodku Los Alamos, gdzie przygotowywano amerykańską bombę atomową. Nie był jednak zadowolony z udziału w tym programie i jako jedyny uczony zrezygnował z udziału w nim i powrócił do Liverpoolu.
Po użyciu bomby atomowej w Japonii aktywnie występował o wprowadzenie abolicji na broń jądrową. Od roku 1949 kieruje zakładem fizyki medycznej w Londynie rozwijając techniki diagnostyczne i terapeutyczne w oparciu o procesy radiacyjne. W tym czasie skontaktował się z Józefem Rotblatem znany brytyjski fizyk i filozof Bertrand Russel (1872-1970) laureat nagrody Nobla w 1950 roku, który w obawie przed ewentualnymi skutkami użycia broni jądrowej w konflikcie zbrojnym, zaczął mobilizować uczonych i opinię społeczną w sprawie ograniczenia rozwoju broni atomowej w świecie. Apel Sztokholmski znany również jako „Russel – Einstein Manifesto” został przygotowany z udziałem Rotblata. W lipcu 1957 roku w miejscowości Pugwash w Kanadzie odbyła się pierwsza konferencja międzynarodowa uczonych, działaczy społecznych i polityków w sprawie ograniczenia produkcji broni masowego rażenia, na którą zaprosił do Kanady, miejsca swojego urodzenia Cyrus Eton. Od tego czasu odbyło się ponad osiemdziesiąt konferencji międzynarodowych, ogólnoświatowych i kilkudziesięciu o znaczeniu lokalnym, które doprowadziły do kontaktów między państwami i organizacjami ponadnarodowymi w sprawie bezpieczeństwa świata. Znaczenie tego ruchu dla ograniczenia produkcji broni atomowej i jej rozprzestrzeniania w świecie, a także dla podpisania wielu międzynarodowych traktatów przyznają politycy wielu krajów. Przyznania Ruchowi Pugwash i Józefowi Rotblatowi Pokojowej Nagrody Nobla w 1995 roku potwierdza wysoką ocenę ich działalności. Profesor Rotblat i jego działalność jest opisana w wielu artykułach
i książkach. Pan Bednarski zrobił o nim pełnometrażowy film dokumentalny.
Polska Akademia Nauk wystąpiła z wnioskiem do władz Miasta Stołecznego Warszawy o uhonorowanego w naszym mieście w roku 2008. Od kilku lat wniosek wspierała utworzona w Warszawie Fundacja im. J. Rotblata.
Janusz Komender
Warszawa, dn. 20 listopada 2018 roku