UWAGA! Odwiedzasz archiwalną stronę, która wkrótce przestanie działać. Zapraszamy do nowego serwisu pan.pl.

Działalność Komisji mająca na celu upowszechnianie standardów etyki i rzetelności badań naukowych

Wykład prof. Andrzeja Górskiego, Przewodniczącego KEwN pt. „Cele i zadania Komisji ds. Etyki w Nauce” (02.02.2022 r.)

W dniu 2 lutego 2022 r., w ramach XVI Ogólnopolskiego Webinaru organizowanego przez Fundację Science Watch Polska, Prof. Andrzej Górski, Przewodniczący Komisji do Spraw Etyki w Nauce wygłosił wykład pt. „Cele i zadania Komisji ds. Etyki w Nauce”.

Stanowisko Komisji ds. Etyki w Nauce w sprawie przedstawiania nieopublikowanych wyników badań (21 stycznia 2022)

Komisja do Spraw Etyki w Nauce w swoim oświadczeniu z dnia 11.05.2020 r. zamieszczonym na stronie Komisji stwierdziła, co następuje:

„Rozwijająca się pandemia wirusa SARS-COV-2 stanowi wielkie wyzwanie dla naszej cywilizacji, w tym oczywiście także dla medycyny. Jest to zrozumiałe w obliczu powstałych poważnych zagrożeń dla społeczeństw na całym świecie. Pojawiło się jednak szereg nieprawidłowości, które zagrażają wiarygodności wyników prowadzonych badań i prawidłowości w finansowaniu nauki”. „Obecna sytuacja stwarza także zagrożenie dla postępu nauki w pozostałych dziedzinach medycyny, dlatego też preferowane obecnie badania nad SARS-CoV-2 i COVID-19 powinny podlegać ogólnie przyjętym normom merytorycznym i etycznym, jakie obowiązują w działalności naukowej – i o których jest mowa m.in. w Kodeksie Etyki Pracownika Naukowego”.

Niestety, w ostatnim czasie mamy do czynienia z wydarzeniami jaskrawo niezgodnymi z powyższą opinią. Za takie należy uznać przedstawianie na konferencji prasowej nieopublikowanych wyników badań, które rzekomo mają stanowić przełom w nauce i medycynie, a z których miałoby wynikać, że częstość występowania genu sugerującego ciężki przebieg choroby COVID miałby być w populacji polskiej wyższy o ok. 5% od innych populacji europejskich.

Jak to stwierdza obowiązujący w naszym kraju Kodeks Etyki Pracownika Naukowego, badaczy obowiązuje krytycyzm wobec uzyskanych wyników, skrupulatność, troska o szczegóły i pieczołowitość w przedstawianiu wyników badań. Niestety, kryteria te nie zostały zachowane w konferencji prasowej prowadzonej w Białymstoku przez Ministra Zdrowia i przedstawicieli Agencji Badań Medycznych i towarzyszącej jej informacji szeroko podawanej w mediach oraz na stronach internetowych niektórych instytucji. Nigdzie nie wspomniano o tym, że uzyskane wyniki zostały opublikowane (a zatem przeszły wymagane recenzje, co przecież jest elementarnym wymogiem potwierdzenia ich wiarygodności – nie wspomniano nawet, że zostały wysłane do druku!).

Nie podano również, jak się mają uzyskane wyniki do wyników grantu przyznanego w  tym samym konkursie innej placówce na badania, których cel był przecież identyczny, tj. zidentyfikowanie genów mogących mieć wpływ ma COVID.

Mamy tu również do czynienia z oczywistym konfliktem interesów, wymienionym expressis verbis w Kodeksie Etyki Pracownika Naukowego.

W konkluzji warto zacytować Journal of the American Medical Association: „Najważniejsze to ochrona wiarygodności prowadzonych badań i zaufania społecznego do opinii i decyzji podejmowanych przez agencje naukowe i rządowe”.

 

„ETOS LUDZI NAUKI”

W dniu 18 grudnia 2021 r., z udziałem Pana Wojciecha Murdzka - Sekretarza Stanu w Ministerstwie Edukacji i Nauki, odbyła się organizowana z inicjatywy prof. Wojciecha Witkiewicza jubileuszowa Sesja Naukowa "Etos ludzi Nauki", która zwieńczyła obchody 75-lecia Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego. W Konferencji uczestniczyli członkowie Komisji do Spraw Etyki w Nauce: prof. Andrzej Górski – Przewodniczący oraz prof. Jan Hertrich-Woleński i prof. Tadeusz Luty. Wydarzenie i wystąpienia członków Komisji dostępne są pod adresem: https://www.youtube.com/watch?v=uQghEDwnxEE 

Wykład Prof. dr. hab. n. med. dr. h. c. Andrzeja Górskiego, Przewodniczącego Komisji do Spraw Etyki w Nauce w Uniwersytecie Humanistyczno-Przyrodniczym im. Jana Długosza w Częstochowie

W dniu 5 października 2021 r. Prof. dr hab. n. med. dr h. c. Andrzej Górski, Przewodniczący Komisji do Spraw Etyki w Nauce wygłosił wykład inauguracyjny na uroczystości inauguracji roku akademickiego 2021/2022 w Uniwersytecie Humanistyczno-Przyrodniczym im. Jana Długosza w Częstochowie. Tematem wystąpienia było „Promowanie zasad etyki w nauce i działania na rzecz zachowania ich wysokich standardów”.

Stanowisko Komisji do Spraw Etyki w Nauce w sprawie poprawek Polskiego Towarzystwa Etycznego dotyczących projektu z dnia 28 lipca 2020 r. ustawy o zmianie ustawy o ochronie zwierząt wykorzystywanych do celów naukowych lub edukacyjnych (19.10.2020 r.)

Treść stanowiska 

Kodeks Etyki Pracownika Naukowego - Wydanie III (11.05.2020 r.)

Od zredagowania Kodeksu Etyki Pracownika Naukowego (Wydanie II) w 2016 r. wiele zmieniło się w nauce światowej, a w Polsce obowiązuje nowa ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz. U. z 2020 r. poz. 85, 374, 695, 875). Ustawa ta już w swej preambule stwierdza, że „każdy uczony ponosi odpowiedzialność za jakość i rzetelność prowadzonych badań i za wychowywanie młodego pokolenia” i przestrzeganie zasad etyki w nauce traktuje ona priorytetowo stawiając również wysokie wymagania etyczne wobec wszystkich pracowników nauki, szczególnie wobec liderów życia naukowego i akademickiego. Podobnie, parafowana w 2019 r. przez większość uczelni Deklaracja Społecznej Odpowiedzialności Uczelni już w pierwszym punkcie deklaruje przestrzeganie wartości akademickich zapisanych w Kodeksie Etyki Pracownika Naukowego.

Zmieniające się realia życia szkół wyższych i jednostek naukowych sprawiły, że zaistniała potrzeba nowelizacji Kodeksu.

Prof. Andrzej Górski, Przewodniczący Komisji do Spraw Etyki w Nauce w czerwcu 2019 r. zwrócił się z prośbą o przekazanie propozycji do nowelizacji Kodeksu Etyki Pracownika Naukowego do Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich, Rady Głównej Instytutów Badawczych, Rady Dyrektorów Jednostek Naukowych PAN i Rady Głównej Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Przewodniczący Komisji w listopadzie i grudniu 2019 r. prośbę o zgłoszenie uwag do Kodeksu skierował również do rektorów publicznych uczelni akademickich nadzorowanych przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Ministra Zdrowia i innych uczelni.

Komisja (w szczególności wyłoniony z członków Komisji zespół w składzie: prof. Osman Achmatowicz, prof. Andrzej Górski i prof. Janusz Limon) opracowała projekt Kodeksu Etyki Pracownika Naukowego (Wydanie III), który został przyjęty na posiedzeniu Komisji w dniu 18 maja 2020 r.

Zgromadzenie Ogólne Polskiej Akademii Nauk, na 141. sesji w dniu 25 czerwca 2020 r., uchwaliło Kodeks Etyki Pracownika Naukowego (Wydanie III).

 

Oświadczenie Komisji ds. Etyki w Nauce przy PAN (11.05.2020 r.)

Rozwijająca się pandemia wirusa SARS-COV-2  stanowi wielkie wyzwanie dla naszej cywilizacji, w tym oczywiście także dla nauki. Jest to zrozumiałe w obliczu powstałych poważnych zagrożeń dla społeczeństw na całym świecie. Pojawiło się jednak szereg nieprawidłowości, które zagrażają wiarygodności wyników prowadzonych badań i prawidłowości w finansowaniu nauki.

Realizacja badań naukowych stała się utrudniona, zaś – jak biją na alarm czołowe periodyki naukowe - badania nad lekami nie dotyczącymi COVID-19 są zagrożone, bowiem większość potencjału naukowego jest obecnie skierowana na badania nad diagnostyką, leczeniem i zapobieganiem COVID-19.

Należy podkreślić, że medycyna nie dysponuje lekiem, którego skuteczność zostałaby potwierdzona w leczeniu COVID-19 zgodnie z wynikami badań klinicznych. Są leki stosowane dotychczas w innych chorobach, które na podstawie wstępnych wyników badań wydają się być obiecujące w leczeniu COVID-19, ale ich skuteczność musi być potwierdzona zgodnie z wymogami nauki w kontrolowanych  badaniach klinicznych. Tymczasem nawet prominentni politycy informują o rzekomej skuteczności w leczeniu COVID-19 preparatów stosowanych dotychczas w innych schorzeniach, co budzi oczekiwania w społeczeństwie i powoduje presję na finansowanie badań nie zawsze dostatecznie uzasadnionych. Skutkuje to również wzrostem cen tych leków oraz ich utrudnionym dostępem dla innych chorych, u których ich stosowanie jest warunkiem skutecznego leczenia.

Zdarza się również, że o strategii finansowania i celowości badań nad potencjalnymi lekami anty-COVID-19 informują lekarze, których specjalizacja, dorobek naukowy i doświadczenie kliniczne są odległe od wirusologii. Zasadność przyjmowania tych leków powinna być potwierdzona z zachowaniem przyjętych w medycynie kryteriów merytorycznych i etycznych nie zaś jedynie na podstawie ustnych opinii  wyrażanych w mediach, gdyż pogłębia to uzasadnione obawy i lęki naszego społeczeństwa.  Wobec powyższych nieprawidłowości zakazy wypowiadania się  specjalistów z zakresu chorób zakaźnych na temat ważnych aspektów epidemii i ujawniające uchybienia organizacyjne i braki w zabezpieczeniu pracowników medycznych „pierwszej linii” nie sprzyjają skutecznemu zwalczaniu pandemii. Społeczeństwo powinno być na bieżąco informowane przez specjalistów w sposób rzetelny i odpowiedzialny o wszystkich aspektach zdrowotnych tysięcy zarażonych wirusami ludzi.

Obecna sytuacja stwarza także zagrożenie dla postępu nauki w pozostałych dziedzinach medycyny, dlatego też preferowane obecnie badania nad SARS-CoV-2 i COVID-19 powinny podlegać ogólnie przyjętym normom merytorycznym i etycznym, jakie obowiązują w działalności naukowej – i o których jest mowa m.in. w Kodeksie Etyki Pracownika Naukowego. Jak to bowiem stwierdzają autorzy artykułu w renomowanym periodyku  JAMA (16/4/2020): „Najważniejsze to ochrona wiarygodności prowadzonych badań i zachowanie zaufania społecznego do opinii i decyzji podejmowanych przez agencje naukowe i rządowe”.

Wykład prof. dr. hab. n. med. Andrzeja Górskiego, Przewodniczącego Komisji do Spraw Etyki w Nauce, pt. Etyka w nauce w świetle ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce

W celu propagowania w środowisku naukowym problematyki dotyczącej etyki w nauce prof. dr hab. n. med. Andrzej Górski, Przewodniczący Komisji do Spraw Etyki w Nauce wystąpił z wykładem, pt. Etyka w nauce w świetle ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce:

  • 17 maja 2019 r. w Oddziale PAN we Wrocławiu;
  • 13 czerwca 2019 r. podczas spotkania z Radą Dyrektorów Jednostek Naukowych PAN w Warszawie;
  • 22 października 2019 r. w Oddziale PAN w Gdańsku;
  • 14 listopada 2019 r. w Oddziale PAN w Łodzi;
  • 20 listopada 2019 r. w Oddziale PAN w Poznaniu;
  • 21 listopada 2019 r. na posiedzeniu Wydziału Nauk Medycznych PAN w Warszawie;
  • 10 grudnia 2019 r. w Oddziale PAN w Krakowie.

Prezentacja z wykładu pt. Etyka w nauce w świetle ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce.

Spotkanie Prezydium Rady Głównej Nauki i Szkolnictwa Wyższego z Komisją do Spraw Etyki w Nauce

 W dniu 9 października 2019 r. odbyło się spotkanie Prezydium Rady Głównej Nauki i Szkolnictwa Wyższego z Komisją do Spraw Etyki w Nauce. Podczas spotkania członkowie obu gremiów sformułowali treść wspólnego stanowiska Rady Głównej Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Komisji do Spraw Etyki w Nauce w sprawie brutalizacji języka debaty publicznej (link).