Treść stanowiska Wydziału I Nauk Humanistycznych i Społecznych PAN
Stanowisko Wydziału I Nauk Humanistycznych i Społecznych PAN wobec przedłożonego przez MNiSW do zaopiniowania w trybie pre-konsultacji projektu ustawy o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce z dnia 28.01.2020.
Członkowie Wydziału I PAN, po zapoznaniu się z projektem Ustawy o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce z dnia 28.01.2020 wyrażają zdecydowanie negatywną ocenę zarówno założeń leżących u podstaw przygotowania projektu (ratio legis), jak i treści proponowanych przepisów prawa, a w konsekwencji opowiadają się za odrzuceniem projektu (zakończeniem dalszych prac nad nim), gdyż uważają, po pierwsze – że proponowane rozwiązania są zbędne i w rezultacie, po drugie – niemożliwa jest jego poprawa (przedstawienie konkretnych propozycji poprawek projektu).
Uzasadnienie:
1. Istniejący porządek prawny – zwłaszcza normy prawne wynikające z prawa o szkolnictwie wyższym i nauce oraz Konstytucji RP – w pełni zabezpiecza i gwarantuje prawo do „wolności nauczania, wyrażania poglądów, twórczości artystycznej, badań naukowych i ogłaszania ich wyników” [jak jego zakres ujmuje ust. 1 art. 3 Projektu], a nadto zapewnia stronom możliwość skorzystania z systemu odwoławczego w pełnym wymiarze (w ramach procedur przewidzianych w autonomicznych uczelniach oraz ewentualnie postępowania sądowego).
2. Projekt ustawy przewiduje natomiast powołanie jednej, nowej 9-osobowej „Komisji do spraw wolności”, której werdykty, zwane „rekomendacjami”, mają mieć charakter ostateczny. Jednostki akademickie mają jedynie w terminie 30 dni powiadomić, jak wykonały decyzję Komisji. Uniemożliwia to jednostkom akademickim kwestionowanie decyzji Komisji przed niezależnym organem. Godzi zarówno w zasadę dwuinstancyjności postępowania, dotyczącą postępowań administracyjnych i sądowych, oraz będącą elementem sprawiedliwości proceduralnej, trwałego czynnika każdego państwa prawa. Zważyć trzeba, że pojęcia określające fundamentalne prawa jednostki mają z reguły charakter interpretatywno-wartościujący, co często generuje ich rozbieżne rozumienie (wykładnie) – dlatego właśnie niezbędne jest zabezpieczenie wielostronnego i wielostopniowego procesu precyzowania ich znaczenia. A to właśnie uniemożliwić ma opiniowany Projekt. Ponadto, taki wiążący charakter rekomendacji Komisji jaskrawo godzi w zasadę autonomii uczelni – de facto, w ważnej i zastrzeżonej dla nich sferze, jaką jest swoboda prowadzenia badań naukowych i działalności dydaktycznej, poddaje je kontroli centralnego organu, jakim jest Komisja.
3. Wprowadzenie Komisji o nadzwyczajnych uprawnieniach podważa faktycznie autonomię uczelni także ze względu na przewidywany sposób wyłaniania jej składu. Skład ten powoływany jest nie przez uczelnie, ponieważ aż 4/9 członków pochodzi z bezpośredniej nominacji Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego. W istocie podporządkowuje to Komisję Ministrowi, czego nie da się pogodzić z zasadą autonomii uczelni.
4. Z wyżej wymienionych powodów, członkowie Wydziału I PAN nie widzą rzeczowego uzasadnienia legitymizującego potrzebę zmiany istniejącego porządku prawnego i wprowadzania Ustawy o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (według projektu z 28.01.2020).